O szczypawkach powstało wiele opowieści. Straszy się nimi dzieci, ale nierzadko zdarza się, że wierzą w nie również dorośli. Na szczęście opowieści te nie są prawdziwe. Z legendami rozprawiamy się w tym artykule.
Szczypawka, czyli skorek pospolity to owad z rodziny skórkowatych, występujący dość powszechnie. Nie ma zatem nic dziwnego w tym, że znany jest pod wieloma nazwami. Określany on bywa jako zausznik, korzec lub szczypawica.
Skorek pospolity
Szczypawki pierwotnie występowały na terenie Europy, północnej Afryki i w zachodniej części Azji. Na początku XX wieku – za sprawą człowieka – trafiły do Ameryki Północnej. Obecnie na terenie Ameryki Północnej występują dwa bliźniacze gatunki zausznika, które pozostają od siebie odizolowane rozrodczo. Gatunki te (znane też jako kryptyczne), są do siebie na tyle podobne, że pod względem morfologii trudno jest odróżnić, ale istnieje między nimi bariera rozrodcza. Gatunki szczypawki występujące na terenie Ameryki Północnej określane są jako gatunek A i gatunek B. Populacja A obejmuje swoim zasięgiem tereny o chłodniejszym klimacie, a populacja B te o cieplejszym.
Szczypawka bardzo często pojawia się w niewielkiej odległości od ludzkich domostw np. w ogródkach i na działkach. Za dnia skorki pospolite zazwyczaj przebywają w różnego rodzaju zakamarkach. Najczęściej znajdujemy je pod kamieniami, leżącym na ziemi drewnem, stertami opadłych liści i korą drzew. Zdarza się, że wiele skorków pospolitych przebywa w jednym miejscu. Jeśli zostaną wypłoszone, natychmiast poszukują nowej kryjówki. Uaktywniają się głównie nocą, kiedy to opuszczają ukrycie w poszukiwaniu pożywienia.
Powszechność występowania szczypawki sprawiła, że opisywany był on wielokrotnie. W 1773 r. de Geer opisał go jako Forficula major. W 1775 roku Fabricius opisał go jako Forficula dentata, a w 1802 r. Marsham opisał go jako Forficula media i jako Forficula neglecta. Potem, tj. w 1825 r. Megerle opisał go jako Forficula infumata, 1835 r. Leach opisał go jako Forficula borealis, w 1846 r. Kolenati opisał go jako Forficula caucasica. Z kolei w 1911 r. Karny opisał go jako Forficula silanoides.
Nieprawdziwe opowieści
O szczypawkach powstało wiele opowieści. Straszy się nimi dzieci, ale nierzadko zdarza się, że wierzą w nie również dorośli. W opowieściach tych skorek pospolity najczęściej… wchodzi do uszu. W niektórych historiach pada nawet, że następnie szczypawki przedziurawiają błonę bębenkową i idą dalej trafiając do mózgu. Opowieści te znalazły swoje odzwierciedlenie nie tylko w jednej z jego polskich nazw (zausznik), ale również w nazwie angielskiej (earwig) oraz łacińskiej (auricula).
Na szczęście opowieści te nie są prawdziwe…
Szczypce szczypawki
Swoją potoczną nazwę skorki pospolite zawdzięczają, jak łatwo się domyślić – mających kształt szczypiec wyrostkom. Wyrostki te to zmodyfikowane przysadki odwłokowe szczypawek. Wygląd szczypiec pozwala na odróżnienie od siebie samców i samic. Szczypce tych drugich są mniejsze i mniej wykrzywione od szczypiec samców.
Szczypce używane są przez szczypawki głównie podczas godów. Zaobserwowano, że wówczas samce zauszników wielokrotnie wywijają cęgami oraz łapią samice zauszników za ich pomocą. Możliwe, że samce szczypawek używają szczypiec również podczas walk przeprowadzanych z innymi samcami. Szczegóły godów szczypawek nie są jednak znane ponieważ zwierzęta te prowadza skryty tryb życia.
Szczypce szczypawek pełnią też kilka innych funkcji. Czasami służą też do obrony (dzieje się tak jednak tylko w skrajnych przypadkach) oraz pełnią funkcję straszaka. Szczypce bywają wykorzystywane także podczas polowań, ale zdarza się to rzadko. Zazwyczaj ofiary skorków są na tyle małe, że do ich złapania wystarczające są żuwaczki.
Jak wygląda szczypawka?
Tyle o szczypcach. Warto przyjrzeć się jednak wyglądowi szczypawek. Ich ciała są podłużne i spłaszczone. Mają one od 14 do 23 milimetrów długości. Samice skorków są mniejsze od samców. Szczypawki są żółtawo-brązowe. Brzegi przedplecza szczypawek są jaśniejsze od reszty ich ciała. Pierwsza z par skrzydeł przekształciła się w mocne, ale jednocześnie krótkie pokrywy skrzydłowe (podobne do tych u chrząszczy zaliczanych do kusakowatych). Druga z par skrzydeł szczypawek jest złożona pod nimi.
Ciała szczypawek są nieowłosione. Na gładkiej głowie znajdują się wyraźnie zaznaczone szwy. Czułki szczypawki składają się z 14 członów. Odnóża zauszników są mocno zbudowane.
Co jedzą szczypawki?
W diecie skorków pospolitych dominuje pokarm roślinny, ale mogą one odżywiać się również pokarmem zwierzęcym. W pierwszym przypadku żywią się obumierającymi fragmentami roślin, płatkami kwiatów, młodymi listkami, opadłymi lub przegniłymi owocami, spadzią, nektarem i pyłkiem kwiatowym. Wśród ofiar skorków pospolitych dominują zwierzęta małe i powolne takie jak małe gąsienice i mszyce. Skorki pospolite zjadają również jaja i padlinę. Czasami zdarza się, że pożerają też słabszych przedstawicieli swojego gatunku.
Rozmnażanie się i rozwój szczypawek
Jaja składane są przez samicę zausznika nie tuż po godach, ale dopiero po zimowej diapauzie. Pojedyncza samica szczypawki składa około 50 jaj. U większości owadów rola matki w tym momencie się kończy. W przypadku skorków pospolitych jest jednak inaczej. Matki zauszników pilnują jajeczek, dzięki czemu nie padają one ofiarą drapieżników. Samice korców bardzo dbają o jajeczka. Regularnie liżą je i zmieniają ich położenie. Zapobiega to pleśnieniu jaj szczypawek i ich wysychaniu. Jajeczka zauszników, które nie są obdarzone taką opieką obumierają w wyniku porażenia przez grzyby.
Przez cały okres opieki nad jajeczkami samica skorka pospolitego nie odżywia się. Zauszniki wylęgają się z jaj po upływie kilku tygodni od ich złożenia. Opieka matki nad małymi skorkami trwa również po ich wykluciu się. Matka karmi je przeżutym pokarmem, tj. fragmentami roślin i resztkami owadów. Po pewnym czasie młode skorki zaczynają opuszczać gniazda nocami w celu zdobycia pokarmu. Za dnia nadal wracają jednak do gniazd.
Po upływie 6 tygodni larwy przechodzą drugą wylinkę. Kolejne rodziny zakładane przez samiczki szczypawki są znacznie mniej liczne od rodzin, które zostały przez nie założone wcześniej. Wiele samiczek umiera z wycieńczenia po odchowaniu pierwszych larw i w związku z tym nigdy nie zakładają one kolejnych rodzin. Młode skorki pospolite osiągają dojrzałość płciową po upływie 10 tygodni. Zauszniki żyją około roku.
Czy szczypawki są zagrożeniem?
Szczypawki powodują straty w uprawach. Uszkadzają m.in. warzywa, owoce, w których wyjadają miąższ, liście i kwiaty. Uszkodzenia powodowane przez skorki są podobne do uszkodzeń powodowanych przez ślimaki, ale na roślinach nie ma srebrzystego śluzu wydzielanych przez mięczaki. Wśród uszkadzanych przez szczypawki roślin znajdują się choćby buraki, fasola, a także różne gatunki roślin ozdobnych w tym dalie, cynie i aksamitki. Straty powodowane przez skorki szczególnie duże są podczas lat pochmurnych i wilgotnych.
Czy szczypawki gryzą?
Szczypawka może ugryźć człowieka tylko wtedy, gdy zostanie przyciśnięta ręką do podłoża. Natomiast ugryzienie szczypawki nie będzie ani bolesne, ani groźne.
Zapobieganie pojawianiu się skorków w domu
Jak pisaliśmy powyżej, skorki często chowają się pod drewnem lub kamieniami. Próbują się też chować w pęknięciach murów, a jeśli sięga ono aż do wnętrza budynku mogą przejść przez nie do środka. Potrafią przechodzić również pod drzwiami, jeśli tylko pozostaje pod nimi jakaś szpara. Tymi sposobami szczypawki pojawiają się w naszych domach. Zazwyczaj nie są one jednak miłymi gośćmi. W związku z tym pojawia się pytanie, co zrobić, żeby pozbyć się skorków?
Należy przede wszystkim zadbać o to, by w otoczeniu domu nie znalazły one odpowiedniego miejsca do gniazdowania. W tym celu należy usunąć wspomniane kamienie, spróchniałe drewno, ściętą trawę oraz liście. Jeśli szczypawki przechodzą do domu przez pęknięcia w murach, należy je zalepić.
Jeśli chodzi o samo wnętrze domu, warto zadbać o to, aby nie było w nim wilgotno. Skorki, które już znalazły się wewnątrz, można wyłapać za pomocą pułapek, zamieść lub powyłapywać za pomocą odkurzacza.
Inne gatunki skorków występujące w Polsce
Na świecie występuje około 500 gatunków skorków. W Polsce grupa ta jest jednak znacząco mniej liczna. Oprócz skorka pospolitego wyróżniani są jeszcze trzej przedstawiciele tej grupy. Są to: kikutniczka pospolita (Chelidura acanthopygia), Anechura bipunctata,i Apterygida media. Podejrzewa się, że w południowej części Polski może występować też skorek Chelidura transsilvanica.
Kikutniczka pospolita (Chelidura acanthopygia)
Kikutniczka pospolita podobnie jak Anechura bipunctata zaliczana jest do podrodziny Anechurinae wprowadzonej w 1907 r. przez Malcolma Burra. Przedstawiciele tego rodzaju charakteryzują się szerokim, przysadzistym, zwartym ciałem. Czwarty człon ich czułek jest dłuższy od trzeciego.
Anechura bipunctata
Anechura bipunctata zaliczana jest do rodzaju zadzierka (Anechura). Ciało Anechura bipunctata ma od 13 do 22 milimetrów długości. Czułki składają się z dwunastu członów.
Apterygida media
Skorek Apterygida media występuje w wielu krajach Europy. Na północy zasięg występowania tego robaka sięga aż do Szwecji, a na południu aż po Grecje. Na zachodzie zasięg występowania tego owada sięga aż do Portugalii, a na wschodzie aż po Ukrainę. Na terenie Polski skorek Apterygida media występuje dość rzadko.
Chelidura transsilvanica
Skorek Chelidura transsilvanica pierwszy raz został opisany w 1932 r. Opisu tego dokonał Richard Ebner. Ciało Chelidura transsilvanica ma 10-16 milimetrów długości bez szczypiec i od 16 do 18 milimetrów ze szczypcami. Jest krępe i rozszerza się w swojej środkowej części. Głowa jest duża i nabrzmiała z wyraźnie zaznaczonymi szwami, wyraźnymi, choć krótszymi od skroni oczami i wklęśniętym środkiem tylnej krawędzi.