To właśnie 3 maja 1791 roku, Sejm Wielki na Zamku Królewskim w Warszawie uchwalił pierwszą w Europie i drugą na świecie (zaraz po amerykańskiej) nowoczesną ustawę zasadniczą.
Przypomnijmy historię dnia, w którym Polska stała się państwem konstytucyjnym. Warto nadmienić, iż święto Konstytucji 3 maja po zaborach zostało przywrócone dopiero w II RP, w kwietniu 1919 roku.
Podczas II wojny światowej zostało jednak zdelegalizowane przez okupantów, później w PRL także było zakazane. Od 1990 roku dzień uchwalenia Konstytucji 3 maja ponownie stał się oficjalnym świętem narodowym Polaków.
Przełom w myśleniu o reformach państwowych po I rozbiorze
I rozbiór Polski spowodował przełom w myśleniu o reformach państwa. Sejm rozbiorowy, oprócz wydania zgody na rozbiór, stworzył też Komisję Edukacji Narodowej. Czterech najważniejszych twórców Konstytucji nie bez powodu było związanych z Komisją.
Ta i inne inicjatywy początków panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego były podstawą do starań o odzyskanie suwerenności przez Rzeczpospolitą. Sejm rozbiorowy, na żądanie Rosji, stworzył również Radę Nieustającą, czyli swoistą radę ministrów, której celem miało być ograniczenie władzy królewskiej i planów głębokich reform.
Korzystna sytuacja międzynarodowa i Sejm Czteroletni
W drugiej połowie lat 80. wybuch wojny rosyjsko-tureckiej i włączenie się do niej Austrii sprawiły, że król Stanisław August Poniatowski postanowił wykorzystać tę sytuację do wzmocnienia swojej władzy i niezależności od carycy. Zwołany w 1788 r. Sejm miał zatwierdzić sojusz polsko-rosyjski i włączenie się do wojny z Turcją. Tymczasem zgromadzona na Sejmie szlachta poczuła chęć zerwania związków z Rosją.
Na początek postanowiono zlikwidować Radę Nieustającą. Skonfederowany Sejm, w którym niemożliwe było zastosowanie liberum veto, rozpoczął realizację reform. Już pod koniec 1788 r. uchwalono powiększenie armii z ok. 20 do 100 tys. żołnierzy. W 1789 r. przez Warszawę przeszła tzw. czarna procesja mieszczan, żądających zrównania w niektórych prawach ze szlachtą.
Od końca 1790 r. w tajemnicy spotykali się najważniejsi przedstawiciele obozu reformatorskiego: Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Potocki i Tadeusz Matuszewicz.
Z czasem ich liczba powiększyła się do 60 osób, cieszących się wsparciem króla. Podczas spotkań zastanawiano się nad kształtem reformy, m.in. analizując konstytucję amerykańską i prace francuskiego Zgromadzenia Narodowego.
Przegłosowanie ustawy, zmieniającej ustrój, zaplanowano na okres tuż po Wielkanocy. 2 maja 1791 r. w Pałacu Radziwiłłowskim odczytano projekt ustawy. Tego samego dnia w domu ambasadora Rosji obradowali przeciwnicy reform.
Zaprzysiężenie konstytucji
Rankiem, 3 maja 1791 r., po otwarciu obrad sejmowych, odczytano odpowiednio dobrane depesze dyplomatyczne wskazujące, że Polsce grozi kolejny rozbiór. Poniatowski wówczas stwierdził, że uchwalenie wielkiej reformy będzie ratunkiem dla ojczyzny. Natychmiast przegłosowano uchwalenie Ustawy Rządowej. Król zaprzysiągł konstytucję.
W tym samym czasie, przed Zamkiem Królewskim gromadził się rozentuzjazmowany tłum. Wśród niego wieczorem, do pobliskiej katedry św. Jana, przeszli posłowie, aby zaprzysiąc nową ustawę. Król do katedry, z uwagi na bezpieczeństwo, udał się łączącym ją z zamkiem bezpośrednim przejściem.
Jedenaście artykułów Konstytucji wprowadzało trójpodział władzy, monarchię dziedziczną, opiekę prawną nad chłopami i mieszczaństwem oraz znosiło liberum veto. Sejm miał być zwoływany co dwa lata. W 1819 r. Sejm nadzwyczajny miał zmienić Konstytucję.
Zła wróżba
Rok po uchwaleniu Konstytucji Sejm Wielki wciąż obradował, uchwalając kolejne ustawy, tworzące nowy ustrój. 3 maja 1792 r. król w pobliżu Łazienek wmurował kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej, za uchwalenie Konstytucji. W trakcie uroczystości rozszalała się wichura, co uznano za złą wróżbę.
W tym samym czasie na kresach Rzeczypospolitej, w miasteczku Targowica zbierali się magnaci dążący wraz z Katarzyną II do obalenia nowego ustroju. Kilka miesięcy później przejęli władzę, unieważniając większość ustaw Sejmu Wielkiego. Był to równocześnie moment rozpoczynający ostateczny upadek Rzeczpospolitej.
Aby dowiedzieć się, jak tegoroczne ,,majówkowe” święta obchodzone są w Częstochowie, kliknij w ten link. Na 3 maja zaplanowano m.in. o godz. 11, w 101. rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego, delegację z udziałem przedstawicieli władz miasta, która złoży kwiaty na powstańczych mogiłach na Cmentarzu św. Rocha.
LNŚ