Zbliżająca się zima jest trudnym okresem dla wielu gatunków zwierząt. Wyjątkowe pod tym względem są nietoperze zimujące w jaskiniach – nie wolno zakłócać ich snu od 1 listopada do 15 kwietnia, bo wybudzone mogą umrzeć.
W okresie zimowym, z uwagi na brak pożywienia, część zwierząt zapada w sen zimowy, czyli tzw. hibernację. Wyjątkową grupą są nietoperze, które gromadzą zasoby w postaci tłuszczu i w naszej strefie klimatycznej prawie pół roku „przesypiają”. W zależności od gatunku trwa to od października do końca marca, jednak nie jest to dla nich okres łatwy.
Co ciekawe, podczas okresu godowego tzw. rojenia, dochodzi do zaplemnienia samic, natomiast dopiero wiosną rozpoczyna się proces zapłodnienia i rozwoju zarodków. Ten niesamowity mechanizm „opóźniający” rozmnażanie wykształcił się w drodze ewolucji i jest on u naszych nietoperzy nierozerwalnie związany z hibernacją. Dlatego więc każde jej zakłócanie jest ingerencją w przyszłe pokolenia tych pożytecznych latających ssaków.
Zimowy sen możliwy jest dzięki pasywnemu obniżeniu temperatury ciała, co skutkuje znacznym spowolnieniem funkcji życiowych. Ta strategia wpływa też na ich długowieczność. Nietoperze wybudzają się w trakcie snu w sposób naturalny co pewien czas, który jest charakterystyczny dla danego gatunku. Wybudzanie związane jest ze zwykłymi procesami fizjologicznymi i każde odbywa się kosztem zgromadzonej na okres zimowy i niezbędnej do przetrwania energii.
Natura rozplanowała te pobudki w bardzo precyzyjny sposób i każde nadmiarowe wybudzenie, znacznie obniża szanse przeżycia do następnego sezonu. Te osobniki często nie giną bezpośrednio w zimowiskach, ale nie docierają do kolonii rozrodczych lub giną na początku sezonu.Nietoperze mają bardzo niewiele naturalnych wrogów, a największe zagrożenie stanowi dla nich obecność człowieka
Zewnętrznym impulsem do przebudzenia są najczęściej wahania temperatury, które są niezwykle mocno odczuwalne przez te delikatne zwierzęta. Do zachwiania równowagi termicznej nietoperzy przyczynia się najczęściej obecność człowieka. Strategie hibernacji ewoluowały bowiem bez naszego wpływu, a biorąc pod uwagę zegar ewolucyjny, który tyka bardzo powoli, człowiek zaczął masowo odwiedzać jaskinie stosunkowo niedawno.
Wraz z zyskującą na popularności turystyką jaskiniową, wzrasta nasz wpływ na tak delikatne środowisko, jakim są podziemia. Niestety, nie nadąża za tym nasza świadomość i odpowiednia edukacja przyrodnicza. Dlatego tak ważne jest, aby każdy podziwiający piękno podziemnej przyrody miał świadomość, że jego obecność wpływa na ten misterny układ.
Nie bez powodu większość klubów speleologicznych ma w swoich godłach nietoperze, co zobowiązuje miłośników jaskiń do przestrzegania zasad ochrony tych zwierząt i edukacji w tym zakresie kolejnych pasjonatów wstępujących w te szeregi.
– Pamiętajmy, że niezauważalna dla nas zmiana, bardzo mocno wpływa na zimujące ssaki, i nie są to tylko nietoperze, ponieważ w jaskiniach mamy do czynienia z szeregiem innych gatunków zwierząt. Nietoperze, wybudzające się ze snu, wydają dźwięki, co może powodować efekt kaskadowy, który wybudza z hibernacji inne osobniki. Dlatego apelujemy do środowisk związanych z turystyką jaskiniową oraz osób indywidualnych, o niewchodzenie do jaskiń w okresie od 1 listopada do 15 kwietnia – mówi Przemysław Skrzypiec, Zastępca Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Regionalny Konserwator Przyrody.
Należy pamiętać, że w przypadku jaskiń znajdujących się w rezerwatach przyrody w województwie śląskim obowiązuje całoroczny zakaz wchodzenia do tych obiektów – wyjątek stanowi Jaskinia Głęboka w rezerwacie przyrody Góra Zborów, która jest udostępniona na zasadach szczególnych. Wejście do jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy wiąże się z naruszeniem przepisów ustawy o ochronie przyrody (płoszenie i niepokojenie gatunków objętych ochrona ścisłą) i może być objęte sankcjami karnymi w postaci aresztu lub grzywny.
W Polsce stwierdzono dotychczas obecność 27 gatunków nietoperzy i wszystkie bezwzględnie objęte są ochroną ścisłą. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach realizuje działania czynnej ochrony nietoperzy m.in. w latach 2015-2016 przeprowadzono zabezpieczenie przed zawaleniem Jaskini Szachownica, będącej domem aż dla 10 gatunków tych ssaków (pamiętajmy, że nie a możliwości wejścia do tego obiektu lub jego zwiedzania).
W ramach działań ochronnych organizowane są także działania zabezpieczające podłogi poddasza i strychy w obszarach Natura 2000, gdzie swoje kolonie rozrodcze posiadają nietoperze – mowa tu o Kościele w Radziechowach i w Górkach Wielkich, oraz młynie we wsi Pierściec.
red.