Przez całe wakacje Muzeum Częstochowskie prezentuje wystawę z okazji 120-lecia. W Pawilonie Wystawowym w Parku im. Staszica można podziwiać m.in. eksponaty pochodzące z Muzeum Stomatologii Piotra Kuźnika. To oczywiście tylko część liczącej ok. 18 tys. artefaktów kolekcji, którą w ciągu kilkunastu lat stworzył ceniony stomatolog.
Muzeum Częstochowskie świętuje swoje 120-lecie. Jednym z elementów obchodów jubileuszu jest wystawa „W zdrowym ciele… czas na kulturę. Muzeum Higieniczne 1905 – Muzeum Częstochowskie 2025”. W Pawilonie Wystawowym mieszczącym się w podjasnogórskim parku otwarto ją 18 czerwca. Ani data, ani tym bardziej miejsce nie były przypadkowe. To nawiązanie do genezy częstochowskiej instytucji.
Trochę historii
Przypomnijmy, że w 1902 roku otwarto Oddział Częstochowski Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego (wśród inicjatorów jego powstania był m.in. dr Władysław Biegański). Ideą była chęć uświadamiania społeczeństwa w zakresie działań na rzecz poprawy zdrowia i szeroko pojętej higieny. By wiedzę przekazywać potrzebne były jednak dogodne warunki i stosowne miejsce. Postanowiono wówczas stworzyć odpowiednią placówkę propagującą zasady higieny i przedstawiono projekt urządzenia muzeum. To mieściło się w domu prywatnym Tadeusza Trepkowskiego przy ulicy Wieluńskiej 28 (3 Maja 30), w dwóch izbach o powierzchni 47 m kw. Uroczyste otwarcie placówki odbyło się właśnie 18 czerwca 1905 roku.
Z czasem powierzchnia muzeum okazała się zbyt mała. Członkowie Oddziału Częstochowskiego WTH zaczęli coraz częściej postulować przeniesienie Muzeum do znacznie większego lokalu w pobliże Placu Jasnogórskiego, głównego ośrodka ruchu pątniczego.
Organizowana w 1909 roku Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie była doskonałą okazją do realizacji tej inicjatywy. Towarzystwo Higieniczne wykorzystało ją jako pretekst do budowy własnej siedziby muzeum, która, jako jeden z trzech obiektów powstałych w tym czasie, przetrwała do dziś i nadal spełnia muzealne funkcje. Jest jednym z obiektów Muzeum Częstochowskiego, w którym prezentowane są wystawy czasowe.
Po 120 latach, w roku jubileuszowym instytucja postanowiła przybliżyć swoją historię, pokazując to, jak od szeroko pojętego krzewienia higieny wśród ludu doszło do ważnej instytucji muzealnej.
Ekspozycja została podzielona na dwie części. Pierwsza ukazuje rozwój placówki po czasy współczesne. W drugiej nacisk położony jest na to, jak ważne dla szeroko pojętej higieny były pojęcia: „postęp”, „udoskonalenie”, „edukacja”. Organizatorzy podkreślają, że dbający o swe ciało człowiek dba tym samym o własny umysł oraz kulturalny rozwój.
Imponująca kolekcja!
Wystawa zachwyca wielością i różnorodnością eksponatów. Gros z nich pochodzi z bogatej kolekcji Muzeum Stomatologii, które od kilkunastu lat mieści się przy ul. Jasnogórskiej 92 w Częstochowie. Twórcą obiektu jest Piotr Kuźnik, ceniony stomatolog, pasjonat i kolekcjoner. Zaznacza, że to miejsce stworzył dlatego, że podobnych w Polsce brakowało, bo najczęściej eksponaty związane z historią stomatologii prezentowane są przy okazji innych wystaw etnograficznych. On sam nie zamyka się tylko na to, co bezpośrednio związane jest z jego dziedziną pracy, kolekcjonuje również inne perełki związane z medycyną czy farmacją.
Nic więc dziwnego, że fragmenty zbioru (sama stomatologiczna kolekcja rozrosła się do 18 tys. artefaktów!) prezentowane były w różnych miejscach w kraju na około 30 większych wystawach (m.in. na zamku w Łańcucie, na zamku w Baranowie Sandomierskim, w muzeach regionalnych w Mielcu, Leżajsku, Gorzowie Wielkopolskim, Muzeum Narodowym w Lublinie, na Zamku Królewskim w Piotrkowie Trybunalskim). Na tym polu nie ma w Polsce konkurencji, zbiór częstochowskiego lekarza jest bowiem najbardziej okazały.
Ale kolekcja imponuje nie tylko na rodzimym „podwórku”, ponieważ to jeden z największych zbiorów w Europie i na świecie. Dla przykładu: największe na świecie muzeum stomatologii, które mieści się w Baltimore, prezentuje tylko kilka zabytkowych foteli dentystycznych, a Piotr Kuźnik ma ich dziś aż… 70 (najstarszy z nich datowany jest na ok. 1860 rok). Mając takie zbiory, częstochowian może odwzorować przynajmniej kilka w pełni wyposażonych gabinetów dentystycznych.
Po inspirację aż do Drezna
W swoim własnym muzeum Kuźnik regularnie zmienia ekspozycję, bo pokazanie wszystkich obiektów jednocześnie byłoby niemożliwe. Dodajmy, że dotychczas eksponaty te trzykrotnie prezentowano już w salach Muzeum Częstochowskiego (w ratuszu i Pawilonie Wystawowym). Pretekstem były m.in. wystawy na 100-lecie Szpitala Chirurgicznego im. Ludwika Rydygiera w Częstochowie (2013 rok) oraz prezentacja „Na Kresy po zdrowie! O uzdrowiskach na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej” (2023 rok). Tu warto zaznaczyć, że pamiątki związane z pograniczem Polski także są jednym z „koników” Kuźnika.
Gdy instytucja zaproponowała kolejną współpracę, stomatolog nie odmówił pomocy. – Propozycja padła ze strony pani dyrektor muzeum Katarzyny Ozimek i pani kurator wystawy Anny Krakowian. Oczywiście z przyjemnością się zgodziłem, bardzo się cieszę, że mogę mieć swój udział we współtworzeniu wystawy jubileuszowej. I zapewniam, że jestem otwarty na kolejne podobne przedsięwzięcia – zapewnia pasjonat.
Szukając inspiracji do tego, jaki kształt powinna mieć zaproponowana przez niego ekspozycja, i które artefakty pokazać, Piotr Kuźnik wybrał się do Drezna. Tam mieści się Niemieckie Muzeum Higieny, którego inicjatorem był producent płynu do płukania ust „Odol” Karl August Lingner (oczywiście produkty tej marki również znajdują się w kolekcji częstochowianina, który zaznacza, że opakowanie to przez lata niemal nie zmieniło swojej szaty graficznej, co stanowi pewien ewenement).
Pasta w tubce, szczoteczka z timerem
Po tej wizycie wizja wystawy nabrała już konkretnego kształtu. Najstarsze z eksponatów pochodzą z XIX wieku. Ciekawostek nie brakuje. Wśród nich pierwsze opakowanie pasty Colgate w tubce z 1896 roku. – To ważne, bo wcześniej pasty przechowywane były w porcelanowych słoiczkach, przez co ich trwałość nie była zbyt długa. Wprowadzenie pasty w tubce sprawiło, że jej konsystencja nie ulegała zmianie – wyjaśnia specjalista. Prezentowane jest również pierwsze opakowanie pasty do zębów Blend-a-med z lat 60. XX wieku.
Tuż obok znajdują się produkty Corega do mocowania protez i różnego rodzaju produkty firmy Colgate. Są mydełka oraz proszki do zębów z okresu zaborów i międzywojnia z terenu Polski, m.in. proszek Społem, Tlen i inne.
Stomatolog wybrał też ok. 30 (ma ich trzy razy tyle) porcelanowych i pięknie zdobionych pojemników na szczoteczki do zębów pochodzących z XIX i XX wieku. Przeważnie wywodzą się one z Francji i Niemiec, choć rarytasem jest egzemplarz z Japonii. – Te pojemniki miały specjalne otworki, dzięki którym na szczoteczce nie osadzała się pleśń czy grzyb. Jeśli chodzi o kunszt wykonania, to prawdziwe dzieła sztuki – zaznacza stomatolog.
Oczywiście samych szczoteczek też nie brakuje. Niektóre wykonane są ze srebra, inne jak ta z lat 20. z Francji jest niezwykle ozdobna. Elegancja zestawiona jest z techniką i pierwszymi egzemplarzami szczoteczek elektrycznych. – Wśród nich na uwagę zwraca zwłaszcza ta z timerem z lat 60. Już wtedy zwracano uwagę na to, ile powinno myć się zęby, by przynosiło to odpowiedni efekt – wyjaśnia Kuźnik. Za to uwagę najmłodszych zwiedzających z pewnością przyciągnie egzemplarz przeznaczony dla dzieci z podobizną Myszki Miki (to już lata 70.) wraz z oryginalnym opakowaniem.
Nie tylko stomatologia
W jednej z gablot eksponowane są też pasty rodem z PRL-u, wśród nich Nivea, Herbena, Dentosept czy Biały Ząbek. W innej – wykałaczki do zębów i pojemniki na nie (m.in. niezwykle okazałe, niemieckie, drewniane z lat 30. XX wieku). – Przyznam, że wykałaczki stanowią dużą część mojej kolekcji. Tutaj udało się zaprezentować jedynie wycinek tych zbiorów – dodaje kolekcjoner.
Ale Piotr Kuźnik wybrał ze swojej kolekcji nie tylko eksponaty związane ze stomatologią, ale również artykuły drogeryjne czy różne aparaty do elektrozabiegów (pierwowzory dla m.in. dzisiejszej jonoforezy). Jak podkreśla, gdyby chciał pokazać całość zbiorów, wypełniłby po brzegi kilkanaście takich pawilonów wystawowych!
Informacje dla zwiedzających
Ekspozycja „W zdrowym ciele… czas na kulturę. Muzeum Higieniczne 1905 – Muzeum Częstochowskie 2025” będzie dostępna do 31 sierpnia. We wtorki, czwartki i piątki Pawilon Wystawowy zaprasza od godz. 9 do 15.30, w środy – od godz. 11 do 17.30, a w soboty i niedziele od godz. 11 do 17 (w poniedziałki obiekt jest nieczynny).
Bilety normalne kosztują 10 zł, a ulgowe – 6 zł (można też kupić bilet jednodniowy obowiązujący w danym dniu do wszystkich obiektów Muzeum Częstochowskiego w cenie odpowiednio: 25 i 16 zł).
Szczegóły: www.muzeumczestochowa.pl.
–Serdecznie zapraszam wszystkich do zwiedzania jubileuszowej wystawy, bo każdy znajdzie tu coś, co go z pewnością zainteresuje. Oglądając, warto zwrócić uwagę na jakość wykonania tych produktów, pudełeczek, tubek, pojemniczków. Na bogactwo kolorów, pięknie liternictwo, pomysłowe rozwiązania. Dziś obowiązuje „masówka”, daleka od takiej dbałości o szczegóły. Czasu na wizytę jest sporo, bo ekspozycja pozostanie w Pawilonie Wystawowym do końca wakacji – zachęca odwiedzających twórca Muzeum Stomatologii.
red., fot. A. Kostyra
