To nie jest sztuczna, wykreowana inicjatywa, eFKA pochodzi z samego życia! [ROZMOWA Z PAWŁEM BILSKIM]

Mam wrażenie, że zawsze stawialiśmy sobie bardzo wysoko poprzeczkę. Nie lubimy półśrodków. Sądzę, że nasze działania to potwierdzają. Zależy nam na efekcie, stąd i rozmach tego przedsięwzięcia. Co roku rozbudowujemy program Festiwalu – mówi Paweł Bilski, dyrektor artystyczny eFKA, a także Fundator i Prezes Zarządu Fundacji Oczami Brata oraz dyrektor, założyciel, aktor i reżyser Teatru Nowego w Częstochowie.

Przypomnijmy: jak narodził się pomysł organizacji Festiwalu Kultury Alternatywnej?

Paweł Bilski: Od 2017 roku przy ul. Mielczarskiego prowadzimy Klubokawiarnię Alternatywa 21, w której zatrudniamy osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Obok działalności gastronomicznej nasz lokal stawia również na działalność kulturalną. Istotne jest dla nas przełamywanie stereotypów. Festiwal miał stanowić kontynuację tej idei, tylko na znacznie większą skalę. I widzimy, że to przynosi efekty.

Dzięki dotychczasowej pracy klubokawiarni i trzech już edycji Festiwalu Kultury Alternatywnej, to miejsce odżyło. Myślę, że odczarowaliśmy już nieco oblicze „ulicy cudów” (zwanej tak za sprawą popełnianych tu dawniej przestępstw i występków). Mieszkańcy Częstochowy znacznie częściej odwiedzają te strony. „Mielczarskiego” wzbudza zupełnie nowe, pozytywne skojarzenia.

Pilotażowa eFKA 2021 była wyzwaniem. Wcześniej jako Fundacja Oczami Brata organizowaliście bardziej kameralne wydarzenia: salony poezji, koncerty, czy wystawy. Teraz macie na koncie imprezę, w której powstanie co roku zaangażowanych jest ponad sto osób.

– Mam wrażenie, że zawsze stawialiśmy sobie bardzo wysoko poprzeczkę. Nie lubimy półśrodków. Sądzę, że nasze działania to potwierdzają. Zależy nam na efekcie, stąd i rozmach tego przedsięwzięcia. Co roku rozbudowujemy program festiwalu. Proponujemy koncerty, spektakle, czytania performatywne, warsztaty, spotkania, wystawy, animacje… Program musi być różnorodny, bo chcemy dotrzeć do wielu grup odbiorców. Jestem przekonany, że każdy znajdzie coś dla siebie. Nie robimy podziałów, zapraszamy publiczność w każdym wieku.

eFKA narodziła się niemal równolegle z Teatrem Nowym w Częstochowie. Od 2021 roku sukcesywnie przejmuje wszystkie inicjatywy artystyczne Fundacji Oczami Brata. Liczba premier i przedsięwzięć, które Teatr ma na koncie, wciąż wzrasta. Współpracujemy ze znakomitymi twórcami. Teatr i festiwal łączy podejście do sztuki i świata w ogóle. Stawiamy na tematy oraz wydarzenia bliskie odbiorcom, ważne dla publiczności i cenne społecznie.

Co jeszcze łączy wszystkie Wasze działania?

– Z pewnością wspomniana już na początku chęć łamania stereotypów. Fundacja od początku zajmuje się nie tylko niesieniem pomocy osobom z niepełnosprawnością intelektualną, ale także walką ze schematami ich dotyczącymi. Podobny cel przyświecał powołaniu do życia Spółdzielni Socjalnej „Jasne, że Alternatywa 21”, dzięki której w mieście działają właśnie Klubokawiarnia i jej „siostra” – Kawiarnia Alternatywa 21. To jedyna spółdzielnia w Polsce, która prowadzi dwa tego typu lokale, w których zatrudnione są osoby z niepełnosprawnością intelektualną. To oni każdego dnia pracują na to, by społeczeństwo inaczej myślało o osobach z niepełnosprawnością.

W każdym naszym działaniu myślimy o innych. eFKA to też takie wychodzenie ze sztuką do ludzi. I to dosłownie, bo dzięki festiwalowi wyszła ona na ulicę, na spotkanie z tymi, którzy często mają do niej ograniczony dostęp. Wiele z tych osób nie może sobie tak zwyczajnie kupić biletu do teatru czy na jakiś koncert. Nasza impreza jest nie tylko interdyscyplinarna, ale co istotne – darmowa.

Pracownicy klubokawiarni i kawiarni codziennie mierzą się z różnymi wyzwaniami, a przy ulicy Mielczarskiego również zamieszkują osoby, które często mają na koncie życiowe trudności. To właśnie oni stali się inspiratorami zmian. To w dużej mierze dla nich stworzyliśmy Festiwal Kultury Alternatywnej. To nie jest sztuczna, wykreowana inicjatywa, eFKA pochodzi z samego życia.

Oczywiście, gdyby nie dotacja z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, nie moglibyśmy pozwolić sobie na taki rozmach. Te środki są niezbędne choćby do pokrycia honorariów wszystkich twórców, ale także zapewnienia im noclegów, opłacenia ochrony podczas festiwalu, nagłośnienia, oświetlenia. Organizacja imprezy tego typu wiąże się z licznymi kosztami. Zwłaszcza że podczas dwóch festiwalowych dni wydarzenia odbywają się w kilku lokalizacjach. W tym roku festiwal – skierowany przecież do osób z niepełnosprawnościami, dofinansował również Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych!

A zostając przy dotacji, mamy już pewność, że eFKA doczeka się kolejnych edycji. Mamy już plany na piątą i szóstą odsłonę imprezy!

Liczyliście, ilu artystów zaprosiliście dotychczas do udziału w Festiwalu?

– eFKA 2021, 2022 i 2023 zapewniła mieszkańcom miasta i regionu kilka dni atrakcji, udział ponad 450 artystów oraz zaangażowanie 180 wolontariuszy. Frekwencja dopisała, opinie były pozytywne, a zarówno mieszkańcy Starego Miasta, jak i goście, podkreślali, że potrzeba organizacji wydarzenia tego typu istniała od dawna. Tym samym cel integracji różnych środowisk został zrealizowany. Nasz festiwal to owoc współpracy wielu partnerów, artystów i osób zaangażowanych w jego organizację.

Mówiąc o współpracy, nie mogę zapomnieć o naszych cudownych wolontariuszach. Bez ich pomocy, pasji i zaangażowania trudno wyobrazić sobie ten Festiwal. To ogrom pracy, który naprawdę doceniamy! Dodam przy okazji, że Fundacja Oczami Brata od lat koordynuje przecież wolontariat w Częstochowie (dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Wolności Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego).
Jeśli ktoś chciałby do nas dołączyć i współtworzyć eFKA, serdecznie zapraszam! Zgłoszenia przyjmuje koordynator wolontariatu Fundacji – Przemysław Kowalski (kontakt mailowy do niego to -p.kowalski@oczamibrata.pl – przy. red.).

Każdej edycji nadajecie odrębny temat. Tym razem jest to „Oddech”.

– Podczas Festiwalu oddychamy sztuką! Ponadto nasza organizacja obchodzi obecnie swoje 10-lecie działalności. Przez ten czas zbudowaliśmy cały system profesjonalnego wsparcia dla osób z niepełnosprawnością, ich rodzin, opiekunów, pracowników oraz społeczności lokalnej. Dziś pragniemy odetchnąć i skupić się na przebywaniu razem ze sobą. Na rozmowach, wymianie doświadczeń, na wzajemnym czasie, spokoju i odpoczynku. Pragniemy też dać oddech od mocnego brzmienia mieszkańcom ulicy Mielczarskiego, z którą konsultowaliśmy organizację festiwalu.

Jaki klucz przyświeca podczas tworzenia programu danej edycji?

– Jak co roku uciekamy od proponowania błahej rozrywki. Stawiamy na wydarzenia wartościowe, które pozostawią w odbiorcach coś więcej niż pusty śmiech. Sugerowaliśmy się również tym, co częstochowianie lubią, czego oczekują.

Co przygotowaliście tym razem?

– Musiałbym naprawdę długo wymieniać! Na pewno dużym zainteresowaniem cieszył się będzie występ zespołu Akurat. „Lubię mówić z Tobą”, „Hahahaczyk (Dyskoteka gra)”, „Do prostego człowieka”, „Wiej-ska”… to przeboje, którymi grupa od początku działalności porywa tłumy. Nie ma chyba lepszej rekomendacji dla tych, którzy wahają się nad tym, czy dołączyć do zabawy.

Zaprosimy też dolnośląską grupę Haja, którą dostrzeżono m.in. podczas legendarnego konkursu – Jarocińskich Rytmów Młodych. Ja z serca polecam występ Zosi Sosińskiej, niezwykle uzdolnionej młodej skrzypaczki i wokalistki. Zapowiada się piękny koncert!

Zresztą niejeden, bo nie zabraknie występów częstochowskich artystów. Na scenie pojawią się m.in. aktorki Teatru im. A. Mickiewicza i Teatru Nowego w Częstochowie – Marta Honzatko i Iwona Chołuj. Pierwsza wystąpi ze swoim zespołem, druga gościnnie zaprezentuje się z formacją Pawła Łowickiego. Oczywiście przed publicznością wystąpią m.in. raper Mikser oraz Robert Mateuszuk, uczestnik zajęć Fundacji Oczami Brata i członek Teatru Oczami Brata. Na wszystkich chętnych czekać będzie otwarta Alternatywna Scena Talentów.

Trudno wyobrazić sobie nasz festiwal bez teatralnych propozycji. Zarówno w piątek, jak i w sobotę wystąpi uwielbiany w Częstochowie krakowski Teatr Nikoli, tym razem zagra dwa spektakle: „Dawno temu na Montmartre” i „Swinging Charleston”. Nadkomplet publiczności odnotuje z pewnością też występ Grupy The Konrads Impro. Po raz kolejny zaplanowaliśmy czytania performatywne, a z myślą o najmłodszych przeczytamy „Bajki, które nie istniały”.

Furorę zrobi z pewnością spotkanie z Przemkiem Kossakowskim, który w tym roku odwiedził już nasz Dom Oczami Brata. Nie zapomnijmy też o Międzynarodowym Plenerze Artystycznym „Oddychać z i w sztuce!”, którego komisarzem będzie Anita Grobelak, a uczestniczyć w nim będą artyści z Polski, Ukrainy i Korei Południowej.

Dodajmy, że festiwal poprzedzą również warsztaty. Kto je poprowadzi?

– Zaczynamy już w połowie sierpnia! Najpierw zapraszamy na masterclass dramaturgiczny Pawła Dobrowolskiego – dyrektora Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie. Warsztaty z improwizacji aktorskiej po raz kolejny poprowadzi Wojciech Tremiszewski – aktor, reżyser, scenarzysta, a także edukator. Warsztaty poprowadzą również dwie słynne reżyserki filmowe: Kinga Dębska i Magdalena Łazarkiewicz. Z kolei ja osobiście zapraszam na warsztaty produkcyjno-kreatywne dla artystów.

Pierwsze edycje festiwalu były okazją do tego, by promować ideę budowy Domu Oczami Brata. Marzenie Fundacji, osób z niepełnosprawnościami i ich bliskich spełniło się. Rok temu otworzyliście to niezwykłe miejsce, bez którego wielu nie wyobraża sobie dziś dalszego życia. Przy czwartej edycji znów mówicie o budowie. Tym razem nie jednego domu, a dwóch!

– Dom Oczami Brata to marzenie moje, mojej rodziny, całej Fundacji, a także naszych podopiecznych i ich bliskich. W maju 2023 roku, na rok przed 10-leciem Oczami Brata, otworzyliśmy to niezwykłe miejsce, dzięki któremu osoby z niepełnosprawnością intelektualną zyskały bezpieczną przystań i opiekę. To nasza odpowiedź na społeczny problem, którym jest lęk rodziców dorosłych osób z niepełnosprawnością, o to, co stanie się z dziećmi w przypadku ich choroby lub śmierci. Jednak to problem na bardzo szeroką skalę. Musimy budować dalej! Tym razem chcemy, by w częstochowskiej dzielnicy Gnaszyn, powstały dwa kolejne domy. W każdym znajdzie się po sześć mieszkań z własnymi aneksami kuchennymi i łazienkami. Ponadto w każdym z budynków znajdzie się sala ćwiczeń, wspólny salon oraz jadalnia i kuchnia.

Mając w pamięci hojność gości Festiwalu Kultury Alternatywnej eFKA w zeszłych latach i tym razem zachęcimy do dołączenia do zbiórki publicznej na rzecz budowy kolejnych domów.

Dziękuję za rozmowę.

Adam Kostyra, fot. archiwum FOB

Czytaj także: Czwarta eFKA w Częstochowie! 23 i 24 sierpnia przyjdzie pora na „Oddech”